महाराष्ट्र राज्य कृषी यांत्रिकीकरण योजना

विभागाचे नाव

कृषी विभाग

---

कृषी यांत्रिकीकरण उप अभियान (Agricultural Mechanization Scheme)

कृषी यांत्रिकीकरण उप अभियान(Agricultural Mechanization Scheme) हा भारतीय कृषी क्षेत्रातील एक महत्वाचा कार्यक्रम आहे. या अभियानाचा मुख्य उद्दिष्ट शेतकऱ्यांना आधुनिक कृषी यंत्रांचा वापर करून उत्पादन क्षमता वाढवणे, कामाचा दर्जा सुधारवणे आणि शेतकरी वर्गाच्या आयुष्यात सुधारणा घडवणे आहे. या उप अभियानामध्ये विविध यंत्रसामग्री आणि तंत्रज्ञानाचा वापर करून शेतकऱ्यांना मदत केली जाते.

या अभियानाचा मुख्य उद्दिष्ट:

1. कृषी उत्पादन क्षमता वाढवणे: आधुनिक यंत्रांचा वापर केल्याने शेतकऱ्यांचे उत्पादन क्षमता वाढते, शेतजमीन जलद आणि कार्यक्षम पद्धतीने काम केली जाऊ शकते.
2. कामाचा दर्जा सुधारवणे: यंत्रांच्या मदतीने, शेतकऱ्यांना मेहनत कमी करावी लागते आणि त्यांना तंत्रज्ञानाचा योग्य वापर करून उत्पादनाची गुणवत्ता वाढवता येते.
3. अल्पावधीत काम पूर्ण करणे: यांत्रिकीकरणामुळे शेतकऱ्यांना कामे जलद पूर्ण करता येतात, जसे की पेरणी, औषध फवारणी, उचल, कापणी इत्यादी.
4. सुरक्षितता आणि आरोग्य सुधारवणे: यांत्रिकीकरणामुळे शारीरिक श्रम कमी होतो, त्यामुळे शेतकऱ्यांचा शारीरिक थकवा कमी होतो, आणि शारीरिक त्रास कमी होतो.

कार्यक्रमाची प्रमुख वैशिष्ट्ये:

1. सहाय्य मिळवणे: शेतकऱ्यांना यांत्रिकीकरणासाठी सस्ते किमतीत यंत्रे खरेदी करण्यासाठी सरकारी सहकार्य मिळते. या यंत्रांचे भाडे शेतकऱ्यांना परवडणारे असते.
2. कृषी यंत्रांची विविधता: ट्रॅक्टर, हार्वेस्टर, सीड ड्रिल, पेस्टिसाइड फोगिंग मशीन, कंबाइन हार्वेस्टर, पाणी पंप, इत्यादी यंत्रांचा समावेश या अभियानात केला जातो.
3. तांत्रिक प्रशिक्षण: शेतकऱ्यांना यंत्रांचा वापर आणि देखभाल यावर प्रशिक्षण दिले जाते, ज्यामुळे ते यंत्रांची योग्य व सुरक्षित पद्धतीने वापर करू शकतात.
4. उधारीची सुविधा: शेतकऱ्यांना यंत्रांचे भाडे घेण्याच्या सुविधा प्रदान केल्या जातात, ज्यामुळे त्यांना मोठ्या प्रमाणात प्रारंभिक गुंतवणुकीची आवश्यकता नाही.

यांत्रिकीकरणाचे फायदे:

1. उत्पादनात वाढ: यांत्रिकीकरणामुळे शेतकऱ्यांचे उत्पादन वेळेवर आणि अधिक कार्यक्षमतेने होऊ शकते.
2. निसर्गसंपत्तीचा योग्य वापर: यंत्रांच्या वापरामुळे निसर्गसंपत्ती, जसे की पाणी, माती, आणि इतर संसाधनांचा वापर अधिक योग्य आणि कार्यक्षम होतो.
3. शेतकऱ्यांच्या जीवनमानात सुधारणा: शेतकऱ्यांना मेहनतीचे ओझे कमी होण्यामुळे त्यांचे जीवनमान सुधारते.
4. संपूर्ण कृषी व्यवस्थेचा आधुनिकीकरण: या यांत्रिकीकरणामुळे कृषी क्षेत्र अधिक आधुनिक आणि प्रगत होईल, ज्यामुळे शेतकऱ्यांना अधिक नफा होईल.

अनुदानाचा लाभ या योजनेंतर्गत खालीलप्रमाणे कृषी यंत्र आणि अवजारांच्या खरेदीसाठी आर्थिक सहाय्य दिले जाईल:

१) ट्रॅक्टर
२) पॉवर टिलर
३) ट्रॅक्टर/पॉवर टिलर वापरून चालवली जाणारी अवजारे
४) बैलांनी चालवली जाणारी यंत्रे/अवजारे
५) मनुष्यांनी हाताळण्याची यंत्रे/अवजारे
६) प्रक्रिया यंत्रसंच
७) काढणीनंतरचे तंत्रज्ञान
८) फळोत्पादनासाठी लागणारी यंत्रे/अवजारे
९) विशिष्ट प्रकारची यंत्रे आणि अवजारे
१०) स्वयं-चालित यंत्रे

भाडे तत्वावर केंद्रे:

१) कृषी अवजारे बँक स्थापन करणे
२) उच्च तंत्रज्ञान आणि उत्पादन सेवा सुविधा केंद्र स्थापन करणे

अधिक माहितीसाठी सोबतच्या PDF चा संदर्भ घ्या.

पात्रता

शेतकऱ्यांसाठी आवश्यक कागदपत्रे आणि अटी

• शेतकऱ्यांकडे आधार कार्ड असणे अत्यावश्यक आहे.
• शेतकऱ्याने ७/१२ उतारा आणि ८अ कागदपत्रे सादर करणे बंधनकारक आहे.
• अनुसूचित जाती किंवा अनुसूचित जमातीतील शेतकऱ्यांनी जात प्रमाणपत्र सादर करणे आवश्यक आहे.
• एका शेतकऱ्याला फक्त एकच यंत्र किंवा अवजारासाठी अनुदान मिळू शकेल, म्हणजेच ट्रॅक्टर किंवा इतर यंत्र/अवजार.
• जर कुटुंबातील सदस्याच्या नावे ट्रॅक्टर असेल, तर ट्रॅक्टरचलित अवजारांसाठी अनुदान मिळू शकते, परंतु ट्रॅक्टर असल्याचा पुरावा जोडणे आवश्यक आहे.
• कोणत्याही एका यंत्र किंवा अवजारासाठी अनुदान घेतल्यास, त्याच घटकासाठी पुढील १० वर्षांपर्यंत अर्ज करता येणार नाही, परंतु इतर यंत्रांसाठी अर्ज करता येईल.
  • उदाहरणार्थ, जर एखाद्या शेतकऱ्याला २०१८-१९ मध्ये ट्रॅक्टरसाठी अनुदान मिळाले असेल, तर पुढील १० वर्षांसाठी ट्रॅक्टरसाठी अनुदान घेण्यास पात्र ठरणार नाही, पण २०१९-२० मध्ये इतर यंत्रांसाठी अनुदान मिळवू शकतो.

आवश्यक कागदपत्रे

•  आधार कार्ड
•  ७/१२ उतारा
•  ८ अ दाखला
•  खरेदी करायच्या अवजाराचा कोटेशन आणि केंद्र सरकारच्या मान्यताप्राप्त तपासणी संस्थेकडून मिळालेला तपासणी अहवाल आवश्यक आहे.
•  जातीचा दाखला ( अनु. जाती व अनु. जमाती साठी )
•  स्वयं घोषणापत्र
•  पूर्वसंमती पत्र

निष्कर्ष:

कृषी यांत्रिकीकरण उप अभियान शेतकऱ्यांच्या जीवनात एक मोठा बदल घडवू शकतो. यांत्रिकीकरणाच्या वापरामुळे शेतकऱ्यांना अधिक उत्पादन, कमी मेहनत, आणि अधिक आर्थिक लाभ मिळू शकतो. हे अभियान शेतकऱ्यांच्या आर्थिक स्थितीला सुधारण्यासाठी आणि कृषी क्षेत्रातील तंत्रज्ञानाची प्रगती सुनिश्चित करण्यासाठी अत्यंत महत्त्वाचे ठरते.

प्रधानमंत्री मातृ वंदना योजना महाराष्ट्र

(Mahatma Phule Agricultural University, Rahuri, ahilyanagar)महात्मा फुले कृषि विद्यापीठ, राहुरी, अहिल्यानगर– सखोल विश्लेषण

डॉ. पंजाबराव देशमुख कृषि विद्यापीठ, अकोला: एक सखोल परिचय