वडिलांच्या मालमत्तेवर मुलींचा हक्क – पण या खास परिस्थितींमध्ये मिळत नाही अधिकार!
वडिलांच्या मालमत्तेवर मुलींचा हक्कआपल्या देशात अजूनही अनेक महिलांना वडिलांच्या मालमत्तेबाबत स्वतःचे कायदेशीर हक्क माहितच नसतात. काही वेळा समाजाने घालून दिलेल्या परंपरा, कुटुंबातील दबाव आणि अज्ञानामुळे मुली आपल्या अधिकारांपासून दूर राहतात.
पण 2005 मध्ये हिंदू उत्तराधिकार कायद्यात (Hindu Succession Act, 1956) महत्त्वाचा बदल करण्यात आला आणि त्यानंतर मुलींनाही मुलांप्रमाणेच संपत्तीवर समान हक्क मिळाला. मात्र, काही विशेष परिस्थिती अशा आहेत ज्या वेळी मुलीला वडिलांच्या मालमत्तेवर अधिकार मिळत नाही. हाच विषय आपण आज सोप्या शब्दांत समजून घेणार आहोत.
कायद्यात नक्की काय म्हटलं आहे?
हिंदू, शीख, बौद्ध आणि जैन कुटुंबांसाठी लागू असलेल्या या कायद्यानुसार, पूर्वी मुलींना वडिलांच्या संपत्तीत फारसा अधिकार नव्हता. पण 9 सप्टेंबर 2005 पासून, कायद्यात सुधारणा होऊन मुलींनाही पैतृक संपत्तीत मुलांइतकाच वाटा मिळायला लागला.
अर्थातच, ही खूप मोठी आणि महिलांसाठी महत्त्वाची पावले होती. पण या हक्काला काही मर्यादाही आहेत, त्या जाणून घेणं तितकंच गरजेचं आहे.
कोणत्या परिस्थितीत मुलीचा हक्क मिळत नाही?
1. वडिलांचा मृत्यू 9 सप्टेंबर 2005 पूर्वी झाला असेल तर
जर वडिलांचे निधन सुधारित कायदा लागू होण्याआधी झाले असेल, तर त्या प्रकरणात हा नवीन कायदा लागू होत नाही. त्यामुळे मुलीला पैतृक संपत्तीवर हक्क नसतो.
2. वडिलांनी स्वतः मिळवलेली (self-acquired) मालमत्ता वसीयत करून दुसऱ्याला दिली असेल तर
जर वडिलांनी स्वतः कमावलेली संपत्ती (व्यक्तिगत मिळकत) एखाद्या विशिष्ट व्यक्तीच्या नावे वसीयत केली असेल, तर कायद्यानुसार त्या व्यक्तीचाच हक्क मान्य होतो. अशा वेळी मुलगी दावा करू शकत नाही.
3. वडिलांनी वैध वसीयत तयार केली असेल
कधी कधी वडील त्यांच्या संपत्तीबाबत वसीयत तयार करून ठेवतात. जर ती वसीयत कायदेशीर आणि स्पष्ट असेल, तर तिच्याच आधारावर संपत्ती वाटली जाते. मुलगी फक्त तेव्हा दावा करू शकते, जेव्हा वसीयत बेकायदेशीर असल्याचे न्यायालयात सिद्ध होते.
4. मुलगी इतर कुटुंबात दत्तक दिली गेली असेल
जर मुलगी लहानपणीच इतर कुणा कुटुंबात दत्तक दिली गेली असेल आणि कायदेशीरपणे ती तिथल्या कुटुंबाची सदस्य झाली असेल, तर तिचा मूळ कुटुंबातील वारसाहक्क संपतो.
का माहित नसतो हा हक्क?
आजही अनेक महिलांना कायद्याने मिळणाऱ्या हक्कांची पुरेशी माहिती नसते. काहींना वाटतं की “आपण मुली आहोत, त्यामुळे हक्क कुठून येणार?” तर काही जणी नात्यांच्या भीतीने किंवा भावांशी वाद नको म्हणून आपला हिस्सा नाकारतात.
पण लक्षात ठेवा – आपला हक्क माहिती नसेल, तर तो आपल्याला मिळणार नाही. आणि माहिती असेल तरच आपण न्याय मागू शकतो.
मग करायचं काय?
- कायद्याची माहिती घ्या – आपल्या हक्कांबाबत माहिती ठेवणे ही पहिली पायरी आहे.
- तज्ञ वकिलांचा सल्ला घ्या – मालमत्तेबाबत वाद निर्माण झाला असेल, तर कायदेतज्ज्ञांचा सल्ला अत्यावश्यक आहे.
- कागदपत्रांची चौकशी करा – वसीयत, मालकी हक्काचे कागद, 7/12 उतारे हे सर्व नीट तपासणे गरजेचे आहे.
- वसीयत बेकायदेशीर असेल तर कोर्टात दाद मागा – वसीयत चुकीच्या पद्धतीने तयार झाली असेल किंवा फसवणूक झालेली असेल, तर ती न्यायालयात आव्हान दिली जाऊ शकते.
शेवटी एक महत्त्वाचा मुद्दा
कायदा स्पष्ट आहे – मुली आणि मुलग्यांमध्ये कोणताही फरक नाही. दोघांनाही वडिलांच्या पैतृक संपत्तीवर समान हक्क आहे. मात्र, वरील उल्लेखलेल्या काही परिस्थितींमध्ये हे हक्क मर्यादित होतात.
म्हणूनच प्रत्येक महिलेनं – मग ती विवाहित असो वा अविवाहित – कायद्यानुसार आपले हक्क समजून घेतले पाहिजेत आणि गरज भासल्यास न्यायासाठी पुढाकार घेतला पाहिजे.
माहिती हीच खरी ताकद आहे – आणि ती वापरायला शिका!
घर घेण्याचं स्वप्न आता साकार होणार – नवीन होम लोन सबसिडी योजनेतून मिळणार दिलासा
मुख्यमंत्री फेलोशिप कार्यक्रम २०२५-२६ : प्रशासनातील अनुभवासाठी उत्तम संधी
शेतकऱ्यांसाठी नवीन उत्पन्नाचा पर्याय – सौर ऊर्जेच्या मदतीने दीर्घकालीन कमाई
