National Family Benefit Scheme – NFBS (राष्ट्रीय कुटुंब लाभ योजना)

राष्ट्रीय कुटुंब लाभ योजना (National Family Benefit Scheme – NFBS) ही भारत सरकारने गरीब कुटुंबांना मदतीचा हात देण्यासाठी सुरू केलेली एक महत्वाची सामाजिक सुरक्षा योजना आहे. या योजनेचा मुख्य उद्दीष्ट असं आहे की, कुटुंबातील प्रमुख सदस्याचा मृत्यू झाल्यास, त्याचं आर्थिक संकट काही प्रमाणात कमी करण्यासाठी कुटुंबाला आर्थिक मदत दिली जाईल. या लेखात, आपण या योजनेचे उद्दीष्ट, पात्रता, प्रक्रिया आणि त्याचे फायदे पाहणार आहोत.

राष्ट्रीय कुटुंब लाभ योजना – व्याख्या

राष्ट्रीय कुटुंब लाभ योजना, (National Family Benefit Scheme – NFBS)भारत सरकारने गरीब कुटुंबांसाठी आणलेली एक योजना आहे, ज्याचा हेतू त्यांचे प्रमुख सदस्य आकस्मिक मृत्यू पावल्यावर कुटुंबाला आर्थिक मदत देणे आहे. यामध्ये, मृत्यू झालेल्या कुटुंब सदस्याच्या कुटुंबाला एक ठराविक रक्कम दिली जाते. या योजनेचे मुख्य उद्दीष्ट म्हणजे गरीब कुटुंबांना त्यांच्या जीवनातील कठीण क्षणांत एक आधार देणे.

योजनेचे उद्दीष्ट

राष्ट्रीय कुटुंब लाभ योजनेचे काही प्रमुख उद्दीष्ट खालीलप्रमाणे आहेत:

1. आर्थिक सहाय्य: कुटुंबाच्या प्रमुख सदस्याच्या मृत्यूच्या वेळी कुटुंबाला आर्थिक मदतीसाठी ठराविक रक्कम देणे.
2. गरीब कुटुंबांना सहाय्य: गरीब आणि वंचित कुटुंबांना जीवनाच्या अडचणींचा सामना करतांना आर्थिक आधार देणे.
3. मृत्यूचा मानसिक आणि आर्थिक परिणाम कमी करणे: कुटुंबातील सदस्याचा मृत्यू झाल्याने होणारा मानसिक आणि आर्थिक ताण काही प्रमाणात कमी करणे.
4. सामाजिक सुरक्षा: कुटुंबाच्या प्रमुख व्यक्तीच्या मृत्यूनंतर, कुटुंबाच्या इतर सदस्यांना किमान जीवनमान राखण्यासाठी एक सुरक्षा जाळे तयार करणे.

कार्यान्वयन संस्था

केंद्र सरकार ही योजना सुरू करत असली तरी,(National Family Benefit Scheme – NFBS) याच्या कार्यान्वयनात राज्य सरकार आणि स्थानिक प्रशासनांचे महत्त्वपूर्ण योगदान आहे. राज्य सरकारे आणि जिल्हा प्रशासन यांचे समन्वय साधून कुटुंब लाभाची रक्कम संबंधित कुटुंबाला दिली जाते. तसेच, पं. सरपंच किंवा नगरपालिकेचे कार्यकत्रे याच्या अंमलबजावणीची जबाबदारी घेतात.

लाभार्थी

या योजनेचा मुख्य फायदा त्या कुटुंबांना होतो, ज्यांचा प्रमुख सदस्य अचानक मृत्यू पावतो. या योजनेचा लाभ मिळवण्यासाठी काही अटी आहेत:

1. कुटुंबाची आर्थिक स्थिती: कुटुंब आर्थिकदृष्ट्या गरीब असावे.
2. मृत्यूची शहानिशा: कुटुंबातील प्रमुख सदस्याच्या मृत्यूच्या बाबत स्थानिक प्रशासनाकडून शहानिशा केली जाते.
3. कागदपत्रे: मृत्यू प्रमाणपत्र, कुटुंबाची आर्थिक स्थिती दर्शवणारी कागदपत्रे आणि इतर आवश्यक कागदपत्रे सादर करणे आवश्यक आहे.
4. कुटुंबातील सदस्यांची संख्या: कुटुंबातील सदस्यांची संख्या आणि त्यांची वयोमर्यादा तपासली जाते.दारिद्र्यरेषेखालील कुटुंबांच्या यादीत नोंद असलेल्या अपंग व्यक्तींमध्ये केवळ 18 ते 65 वर्षे वयोगटातील, 80% पेक्षा जास्त अपंगत्व असलेले, एकापेक्षा जास्त अपंगत्व असलेले किंवा बहुपद अपंगत्व असलेले (दोन किंवा त्यापेक्षा अधिक अपंगत्व) लाभार्थी इंदिरा गांधी राष्ट्रीय अपंग निवृत्तीवेतन योजनेअंतर्गत निवृत्तीवेतनासाठी पात्र असतात. पात्र लाभार्थ्यांना केंद्र सरकारकडून रु.200/- प्रति महिना आणि राज्य सरकारकडून संजय गांधी निराधार अनुदान योजनेंतर्गत रु.400/- प्रति महिना, एकूण रु.600/- प्रति महिना निवृत्तीवेतन मिळते.

योजनेचे लाभ

राष्ट्रीय कुटुंब लाभ योजनेच्या विविध लाभांमध्ये प्रमुख आहेत:

1. आर्थिक सहाय्य: कुटुंबाच्या प्रमुख सदस्याच्या मृत्यूच्या वेळी, त्यांना एक निश्चित रक्कम दिली जाते.
2. गरीब कुटुंबांना मदतीचा आधार: या योजनेमुळे गरीब कुटुंबांना त्यांच्या अडचणींमध्ये आर्थिक आधार मिळतो.
3. सामाजिक समावेश: योजनेच्या माध्यमातून गरीब कुटुंबांना सामाजिक सुरक्षा मिळवून दिली जाते.
4. समानता आणि समृद्धी: गरीब कुटुंबांना समान आर्थिक संधी मिळवून देऊन समाजातील समतेचा प्रचार होतो.

अर्ज कसा करावा?

तुम्ही तुमचा अर्ज जिल्हाधिकारी कार्यालय, तहसीलदार कार्यालय किंवा तलाठी कार्यालयात जाऊन सहज सादर करू शकता. अर्ज कुठे करायचा हे ठरवताना तुमच्या जवळच्या कार्यालयात जा आणि तिथल्या अधिकाऱ्यांशी संपर्क साधा.

तुम्हाला मदतीची आवश्यकता असल्यास, संबंधित कार्यालयांमध्ये चौकशी करा किंवा अधिक माहिती मिळवण्यासाठी खालील वेबसाइटला भेट द्या:
https://sjsa.maharashtra.gov.in/mr/scheme-category/special-assistance

योजना लागू करण्याची प्रक्रिया

राष्ट्रीय कुटुंब लाभ योजनेचा फायदा मिळवण्यासाठी खालील प्रक्रिया पूर्ण केली जाते:

1. मृत्यूची नोंदणी: कुटुंबाच्या प्रमुख सदस्याच्या मृत्यूची नोंद स्थानिक प्रशासनात केली जाते.
2. कुटुंबाची आर्थिक स्थिती तपासणी: कुटुंबाच्या आर्थिक स्थितीचा आढावा घेतला जातो, आणि त्यांना गरीब असल्याचे प्रमाणपत्र दिले जाते.
3. कागदपत्रांची पडताळणी: मृत्यू प्रमाणपत्र, ओळखपत्र आणि इतर आवश्यक कागदपत्रांची पडताळणी केली जाते.
4. रक्कम वितरित करणे: सर्व कागदपत्रांची तपासणी केल्यानंतर कुटुंबाला लाभ देण्यासाठी रक्कम वितरित केली जाते.

योजनेचे फायदे आणि आव्हाने

फायदे:

1. गरीब कुटुंबांना मदतीचा आधार: या योजनेमुळे गरीब कुटुंबांना आर्थिक आधार मिळतो.
2. आर्थिक ताण कमी करणे: कुटुंबाच्या प्रमुख सदस्याच्या मृत्यूमुळे येणारा आर्थिक ताण कमी होतो.
3. सामाजिक सुरक्षा: कुटुंबांना जीवनाच्या कठीण प्रसंगांमध्ये एक सुरक्षा जाळे प्राप्त होते.

आव्हाने:

1. कागदपत्रांची प्रक्रिया: काही वेळा कागदपत्रांच्या अडचणीमुळे कुटुंबाला लाभ मिळवणे कठीण होऊ शकते.
2. रक्कम जास्त न असणे: कुटुंबाच्या दीर्घकालीन गरजांसाठी दिली जाणारी रक्कम अपुरी ठरू शकते.
3. गैरवापराची शक्यता: कधी कधी योजनेचा गैरवापर होऊ शकतो, जे काही अडचणी निर्माण करतात.

निष्कर्ष

राष्ट्रीय कुटुंब लाभ योजना एक अत्यंत महत्वाची सामाजिक सुरक्षा योजना आहे. ती गरीब आणि असहाय कुटुंबांना त्यांचे कुटुंबीय गमावल्यानंतर दिलासा देण्यासाठी आवश्यक आर्थिक आधार प्रदान करते. तरीही, योजनेच्या अंमलबजावणीतील काही सुधारणा आवश्यक आहेत, ज्यामुळे ती अधिक प्रभावी होईल आणि त्याचे फायदे कुटुंबांपर्यंत योग्यरित्या पोहोचतील.

हेही वाचा

इंदिरा गांधी राष्ट्रीय वृध्दापकाळ निवृत्तीवेतन योजना

महात्मा गांधी राष्ट्रीय ग्रामीण रोजगार हमी योजना (MGNREGA)

प्रधानमंत्री मातृ वंदना योजना महाराष्ट्र